Psychologie
Psychologie een samenstelling uit het Griekse psyche (ziel) en logos (woord,
gedachte, rede) is de wetenschap van het innerlijk leven (kennen, voelen en
streven) en het gedrag van de mens. (Voor de psychologie van dieren zie
dierpsychologie).
Het doel van de psychologie is het verwerven van kennis omtrent het doen en
laten van mensen, zowel in hun alledaagse omgeving als onder bijzondere
omstandigheden. Met de opkomst van het behaviorisme werd het object van de
psychologie versmald tot het uiterlijk waarneembare en meetbare gedrag van de
mens (of dier), omdat het innerlijk leven zich niet objectief door
wetenschappelijke waarneming zou laten registreren, maar alleen subjectief door
introspectie en verstehen. Men sprak wel van "Psychologie ohne Seele".
Men is van deze beperking teruggekomen, o.a. door de zogenaamde 'cognitieve
revolutie' in de psychologie, door het grote maatschappelijke belang van de
psychotherapie en door de aansluiting bij wat er in het alledaagse taalgebruik
onder het woord psychologie wordt verstaan. Daarbij denkt men toch in de eerste
plaats aan de motieven, emoties en gedachten die een mens tot bepaalde
handelingen brengen, waarbij die motieven ook nog eens volkomen onbewust kunnen
zijn. Zich uitsluitend beperken tot het uiterlijk waarneembare en meetbare
gedrag is uit strikt wetenschappelijk oogpunt te verkiezen, maar heel veel van
de psychologie voltrekt zich in het verborgene van het brein van individuele
mensen, en wie het gedrag van mensen verklaren en begrijpen wil kan niet zonder
theorieën over de werking van al die niet objectief waarneembare processen in de
hersenen.
De psychologie wil het gedrag van mensen beschrijven, begrijpen en van daaruit
liefst ook kunnen voorspellen. Dat laatste lukt voor groepen van mensen
(bijvoorbeeld: "de meerderheid zal zich zus en zo gaan gedragen") vrij aardig,
maar op het niveau van het individu ("zij zal zich zus of zo gaan gedragen") is
de voorspellende kracht van de psychologie nog heel zwak, en het is de vraag of
daar ooit verbetering in zal komen.
Wetenschappelijke en alledaagse of intuïtieve psychologie
Veel van wat in het dagelijks leven 'psychologie' genoemd wordt heeft geen
wetenschappelijke pretenties. Ieder nadenkend mens denkt ook na over wat mensen
beweegt en probeert het gedrag van zichzelf en anderen te begrijpen vanuit zijn
of haar verleden, zijn of haar karakter, zijn of haar positie in de samenleving.
Wie zo nadenkt is psychologisch bezig maar pretendeert daarmee geen wetenschap
te bedrijven. In een algemene encyclopedie mag men niet voorbij gaan aan alle
vormen van deze niet-wetenschappelijke psychologie. Daarom maken we in deze
Nederlandstalige Wikipedia onderscheid tussen 'wetenschappelijke' en
'intuïtieve' psychologie. Er zijn natuurlijk grensgevallen. Zo zal de een vinden
dat de grafologie tot de wetenschappelijke psychologie gerekend moet worden en
de ander zal dat bestrijden. Zo ook met de parapsychologie. Ook zijn er tal van
vormen van psychotherapie die niet berusten op, of gesteund worden door,
wetenschappelijk onderzoek. In deze
encyclopedie kiezen wij ervoor om een gebied of praktijk tot de
wetenschappelijke psychologie te rekenen als daarin onderwijs wordt gegeven aan
een of meer van de Nederlandse of Vlaamse Universiteiten. Alle overige gebieden
of praktijken brengen we onder in een afdeling 'alledaagse of intuïtieve
psychologie'.
Wetenschappelijke psychologie
De wetenschappelijke psychologie wordt ingedeeld bij de gedragswetenschappen (in
Vlaanderen gebruikelijk) of bij de sociale wetenschappen (meer in Nederland
gebruikelijk) omdat mensen (en dieren) altijd samenleven met soortgenoten en als
kind door hen worden verzorgd en grootgebracht. Hoe mensen zich in groepen
gedragen is object van de sociale psychologie. Mensen verschillen van elkaar in
tal van opzichten. Die verschillen zijn object van de persoonlijkheidsleer (of
differentiële psychologie). Mensen worden als baby geboren en ontwikkelen zich
mettertijd in gedrag, waarnemen, denken en beleven. Wat vroeger
kinderpsychologie heette wordt tegenwoordig ontwikkelingspsychologie genoemd. De
psychogerontologie of de psychologie van de mens op leeftijd, wordt ook daartoe
gerekend. Het waarnemen, leren, denken, spreken, onthouden en vergeten is object
van de cognitieve psychologie (of functieleer), de leerpsychologie en de
neuropsychologie. Specifiek voor de taal is er de psycholinguistiek. Stoornissen
in het gedrag, denken en beleven van mensen zijn object van de klinische
psychologie, de psychopathologie, neuropsychologie en psychotherapie. Eén van de
vele soorten psychotherapie is de psychoanalyse, oorspronkelijk ontwikkeld door
de Weense psychiater Sigmund Freud. De wetenschappelijke status van de
psychoanalyse is omstreden. Mensen werken met elkaar samen. Hoe zij dat doen en
wat daaraan verbeterd kan worden is het object van de arbeidsen
organisatiepsychologie. Onderdeel daarvan is de sportpsychologie.
Verschillen in gedrag, denken en beleven tussen bevolkingsgroepen en tussen
volkeren met verschillende culturen zijn object van de cultuurpsychologie. Hier
overlapt de psychologie sterk met de antropologie of etnologie, en de
sociologie. Zo heeft de psychologie ook veel gemeen met de biologie, vooral op
het punt van erfelijke aanleg van gedrag en gedragsstoornissen (zie biologische
psychologie), de criminologie, de pedagogiek of opvoedkunde, de geneeskunde, de
statistische data analyse. Op het gebied van het denken over ethische vragen en
dilemma’s, het zelfbewustzijn, het ontstaan en de werking van het geweten raakt
de psychologie aan de filosofie, waaruit zij oorspronkelijk ook is voortgekomen.
In alfabetische volgorde zijn dit de vakgebieden waarin onderwijs gegeven wordt
aan de Nederlandse en Vlaamse Universiteiten:
Arbeidsen organisatiepsychologie
Zie voor het hoofdartikel over dit onderwerp Arbeidsen organisatiepsychologie
De Arbeidsen organisatiepsychologie bestudeert de mens in relatie tot zijn werk.
In feite is het een vereniging van twee soorten psychologie: arbeidspsychologie
en organisatiepsychologie (die weer veel ontleent aan de sociale psychologie).
Biologische psychologie
Zie voor het hoofdartikel over dit onderwerp Biologische psychologie
De Biologische psychologie bestudeert gedrag van mensen aan de hand van de
natuurwetenschappelijke kant van de genetica en fysiologie. Er wordt gekeken hoe
het gedrag van mensen zich evolutionair en/of fysiologisch heeft ontwikkeld. Het
fysiologische aspect hierin gaat vooral over het zenuwstelsel, waarin in dit
geval het brein centraal staat. Aan de hand van de opbouw van het brein (en het
zenuwstelsel in het algemeen) kan onderzocht worden hoe dit zich heeft
ontwikkeld gedurende de evolutie (door bijvoorbeeld het menselijke brein te
vergelijken met dat van een mensaap) of tijdens de groei van het individu.
Culturele psychologie
Zie voor het hoofdartikel over dit onderwerp Culturele psychologie
De Culturele psychologie (ook wel cross-culturele psychologie genoemd) is de
psychologie die zoekt naar verbanden en/of verschillen tussen bepaalde
culturenin de wereld. In deze tak wordt het menselijke gedrag bestudeerd zoals
dat direct beïnvloed wordt door de culturele omgeving waarin de mens leeft.
Cultuur wordt hier beschouwd als een samenspel van materiële en immateriële
zaken die door een groep mensen in een gemeenschap worden gedeeld en als
beweeglijk in de tijd.
Functieleer
Zie voor het hoofdartikel over dit onderwerp Functieleer
De Functieleer is het terrein binnen de psychologie dat zich bezighoudt met
onderzoek naar menselijke psychologische functies. Bijvoorbeeld onderzoek naar
het gehoor, het zien, de tastzin, het geheugen, de emoties, de aandacht, de
taalverwerving en het taalgebruik, het denken etc. Aanvankelijk heette dit
terrein van onderzoek Experimentele psychologie, zoals ook tegenwoordig (2006)
nog in het Engels 'Experimental psychology'. De benaming 'Functieleer' is door
de Amsterdamse hoogleraar Duijker ingevoerd, omdat men inmiddels ook in andere
takken van de psychologie 'experimenten' was gaan doen en hij dit verwarrend
vond. De leerpsychologie kan gezien worden als tak van de functieleer maar
krijgt hieronder toch een aparte behandeling.
Geschiedenis van de psychologie
Zie voor het hoofdartikel over dit onderwerp Geschiedenis van de psychologie
De studie van gedachten en belevingen is al oud. Griekse filosofen waren aan de
hand van de realiteit en het menselijk handelen al veel aan het debatteren over
wat zich in het brein afspeelde. Het gestructureerd wetenschappelijk bedrijf
'psychologie' is pas eind 19e eeuw ontstaan. Begin 20e eeuw werd de psychologie
ook publiekelijk bekender door haar praktische toepassingsvorm: de
testpsychologie. Na de Tweede Wereldoorlog is aan de universiteiten de
psychologie los gekomen van de filosofie en is een afzonderlijke studierichting
geworden die veel studenten aantrekt.
Klinische psychologie
Zie voor het hoofdartikel over dit onderwerp Klinische psychologie
De Klinische psychologie is de richting binnen de psychologie die zich richt op
het bestuderen van psychopathologie en psychotherapie.
Leerpsychologie
Zie voor het hoofdartikel over dit onderwerp Leerpsychologie
Binnen de psychologie houdt de leerpsychologie zich bezig met de studie van hoe
mensen (en dieren) leren van hun ervaringen, hoe leerprocessen efficiënter
verlopen kunnen en hoe de leerresultaten langer stand kunnen houden. De studie
van de werking van het geheugen is hierbij essentieel.
Neuropsychologie
Zie voor het hoofdartikel over dit onderwerp Neuropsychologie
De Neuropsychologie is de psychologie die zich bezig houdt met de functies van
het brein en de relatie daarvan met gedrag. Het uitpluizen van de verschillende
functies wordt meestal gedaan d.m.v. dierproeven, waarin verschillende
hersendelen worden vernietigd of juist gestimuleerd. Daarnaast worden mensen met
hersenschade onderzocht om te bekijken welke functies uitgeschakeld zijn bij de
beschadiging van bepaalde hersendelen.
Onderwijspsychologie
Zie voor het hoofdartikel over dit onderwerp Onderwijspsychologie
De Onderwijspsychologie is gericht op het optimaliseren van onderwijsen
leerprocessen in scholen, opleidingen en cursussen. Zij maakt daarbij gebruik
van de leerpsychologie, de sociale psychologie en de ontwikkelingspsychologie.
Ontwikkelingspsychologie
Zie voor het hoofdartikel over dit onderwerp Ontwikkelingspsychologie
De ontwikkelingspsychologie bestudeert gedrag, denken en beleven van mensen in
de verschillende levensfasen, vanaf de geboorte tot aan het einde van het leven.
Aanvankelijk richtte men zich alleen op de ontwikkeling van baby tot volwassene,
de periode van grootste ontwikkeling en verandering. Toen noemde men het nog
'kinderpsychologie' en 'puberteitspsychologie'. Maar omdat in deze termen het
aspect van de voortdurende ontwikkeling en verandering van gedrag, denken en
beleven, onvoldoende tot uiting kwam, en men juist geïnteresseerd was in de
oorzaken en gevolgen van die ontwikkelingen, is men de term
'ontwikkelingspsychologie' gaan verkiezen.
Persoonlijkheidsleer of Persoonlijkheidspsychologie
Zie voor het hoofdartikel over dit onderwerp Persoonlijkheidsleer
De Persoonlijkheidsleer bestudeert de verschillen en overeenkomsten in
persoonlijkheid, temperament en karakter tussen mensen. Belangrijke aspecten van
de persoonlijkheid zijn: hoe iemand zich gewoonlijk gedraagt ten opzichte van
andere mensen, hoe hard iemand gewoonlijk wil werken, hoe nadenkend en
intelligent iemand is, hoe vrolijk of somber gestemd, hoe kalm of opvliegend,
enzovoorts. Men zoekt daarbij naar de belangrijkste typen of soorten waarin
mensen te onderscheiden zijn. Dit om het gedrag van die bepaalde typen beter te
kunnen verklaren en voorzien.
De Differentiële psychologie maakt deel uit van de persoonlijkheidsleer. De
nadruk in de differentiële psychologie ligt op de testleer als instrument voor
de psychodiagnostiek.
Sociale psychologie
Zie voor het hoofdartikel over dit onderwerp Sociale psychologie
De wetenschap van het gedrag van mensen in groepen en organisaties, maar ook van
de beïnvloeding van het gedrag van individuen door groepsverwachtingen (onder
andere rolgedrag) en door denkprocessen waarbij mensen zich met elkaar
vergelijken. Er is overlap met de arbeidsen organisatiepsychologie en
sociologie.
Alledaagse of intuïtieve psychologie
Hieronder komen alle vormen van psychologie die niet tot de wetenschappelijke
psychologie gerekend kunnen worden en die niet onderwezen worden aan Nederlandse
of Vlaamse Universiteiten |
